دومین همایش توسعه ی ارسباران در اهر برگزار شد

غیبت « توسعه » و غربت « ارسباران » در دومین همایش توسعه ارسباران

گویا ( شماره ۱۱۰/ ۶ آبان ):ده سال پس از نخستین همایش توسعه ی ارسباران، دومین همایش توسعه ارسباران 26 و 27 مهرماه توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر به ریاست غلامحسین مسعودی ریحان ـ نماینده اهر و هریس در مجلس ـ برگزار شد. همایشی که در بُعد اجرایی و فنی بهتر از نخستین همایش توسعه ارسباران بود. روند برگزاری این همایش علاوه بر این که یاد و نام نخستین همایش توسعه ارسباران را زنده کرد و موجب بازخوانی محتوا و یافته های آن شد، به بازسازی و احیای هویت فرهنگی و تاریخی و تعریف جغرافیایی این منطقه نیز کمک شایسته ای کرد. بیش از 130 قلم را به کار واداشت و ارسباران از ابعاد مختلفه مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت. این همایش با تمام قوت ها و ثمرهایش ضعف هایی داشت که باید مورد نقد قرار گیرند. دانشگاه آزاد همایش های دیگری را در سطح مطلوب و با بار علمی لازم برگزار کرده و تجربه ی لازم را دارد، اما باید توجه داشت که همایش توسعه ی ارسباران نیاز به همکاری و مشارکت همه جانبه در منطقه ی تحت پوشش داشت، که چنین نشد و دانشگاه آزاد تنها ماند. کمااین که مدیریت کامل همایش نیز در اختیار آن نبود و به همین دلیل برای رصد نقص ها و ضعف ها باید مجموعه عوامل بیرونی و اثرگذار را مورد توجه قرار داد. ریاست این همایش با نماینده اهر و هریس در مجلس بود تا همایش توسعه ارسباران به همایشی درون دانشگاهی تبدیل نشود. پتانسیل و اعتبار و هزینه از سوی این دانشگاه به کار آمدند و اما همایش اجرا شده، همایشی برای ارسباران نشد!

اگرچه بحث چنین همایشی از اواخر سال 86 در این دانشگاه بروز یافته بود، اما با ورود نماینده مردم اهر و هریس در مجلس هشتم به این موضوع با جدیت بیش تر مطرح شد. علی رغم این که نام « ارسباران » بر خود داشت اما از نظر متولیان مربوط بیش تر در اهر متمرکز بود. به طوری که در جلسات اولیه ی برنامه ریزی این همایش تعریف جغرافیایی روشنی از منطقه ی ارسباران وجود نداشت. در ادامه به ویژه با نیم نگاهی به نخستین همایش توسعه ی ارسباران که 18 و 19 مهر 77 در اهر و کلیبر برگزار شد، از مسئولان شهرستان های کلیبر، ورزقان و هریس نیز برای چنین جلساتی دعوت به عمل آمد، هرچند با حضور کمرنگ آن ها همراه بود. محورهای همایش پس از چکش کاری هایی بالاخره در قالب پوستر فراخوان مقاله پیشنهاد شدند. دبیرخانه ای در دانشگاه آزاد اسلامی اهر به کار افتاد و وب سایتی نیز به کمک آمد. عدم حضور « هریس » در محدوده ی مشخص شده برای ارسباران در نقشه ی استان، که در پوستر همایش کار شده بود، نشان داد که گردانندگان همایش همچنان تعریف روشنی از محدوده ی جغرافیایی و تاریخی و فرهنگی ارسباران ندارند.  به هر حال حدود 130 مقاله به دبیرخانه رسید و ارزیابی ها شروع شد و 16 مقاله به صورت سخنرانی و 29 مقاله به صورت پوستر برای ارائه برگزیده شدند. 26 و 27 مهر زمان برگزاری همایش اعلام شد وبالاخره انتظار پایان یافت و مجموعه عوامل و دست اندرکار همایش محصول کار یکساله ی خویش را در معرض عموم قرار دادند. 26 مهر سالن شهید مطهری ( متعلق به آموزش و پرورش اهر ) شاهد برگزاری افتتاحیه ی همایش بود. مسئولان اهری حضور گسترده داشتند و شرکت استاندار و معاونان و مدیران کل استان، این همایش را از سطح محلی خارج ساخت و برای فراتر رفتن از این سطح تنها حضور محمدرضا باهنر ـ نائب رئیس مجلس شورای اسلامی ـ که دو ساعت طول کشید، مورد توجه واقع شد. 

عدم حضور نمایندگان شهرستان های کلیبر و ورزقان و نیز فرمانداران و مسئولان این شهرستان ها و همچنین مسئولان شهرستان هریس نشان داد که رئیس این همایش در جلب نظر و توجه و مشارکت آن ها توفیق نیافته است و لذا این همایش از منظر سیاسی در سطح اهر محدود ماند و از این نظر هرگز به پای نخستین همایش توسعه ی ارسباران نرسید. کما این که این عدم توفیق، سال ها تلاش عمومی مردم منطقه ی ارسباران برای همراهی و وحدت جغرافیایی و فرهنگی و ارتقای سطح آن را با تردید مواجه ساخت و تأسف علاقه مندان این امر را موجب شد.  

مقالات در موضوعات مختلف و در سطح منطقه ی ارسباران ارائه شده بودند و طبق برنامه ی دبیرخانه 7 مقاله در بعد از ظهر 26 مهر و 9 مقاله در روز 27 مهر به صورت سخنرانی ارائه شدند و تعداد 29 مقاله به صورت پوستر بر دیوار سالنی درآمد تا در معرض دید شرکت یافتگان همایش در وقت پذیرایی قرار گیرد. ارائه ی مقاله در سالن اجتماعات دانشگاه آزاد اسلامی با ظرفیت 70 نفر صورت گرفت. سالنی که به خاطر حضور تعداد 35 نفر در روز اول و عدم حضور مسئولان شگفتی و تأسف آفرید. نکته ای که حتی یکی از داوران نیز با تأسف به آن اشاره کرد و مجری برنامه در وصف حال چنین صحنه ای شعری خواند. در سخنرانی مسئولان ضرورت نشستن پای صحبت و سخنرانی پژوهشگران همواره مورد تأکید قرار گرفت و اما مسئولانی که از سالن مطهری تا نمایشگاه توانمندی های منطقه ی ارسباران در حیاط دانشگاه آمدند و افتخار صرف ناهار را برای همایش دادند، از چنان حوصله و اشتیاقی برخوردار نبودند که چند پله بالاتر روند و پای صحبت پژوهشگران بنشینند.(!) نکته ای که یکی از حاضران در همایش به ظرافت آن را مورد اشاره قرار داد و گفت « اگر تنها کم تر از 10 درصد حاضران در ناهار در سالن همایش حضور می یافتند، جا برای سوزن انداختن پیدا نمی شد.» حتی مسئولان ارشد اهری که در بالا بردن سطح همایش از اهر تا ارسباران توفیق نیافته بودند، نیز حضور قابل توجهی در همایش نیافتند. روز اول فرماندار اهر آفتابی نشد و حضور نماینده اهر نیز به امضای « گواهی ارائه ی مقاله » محدود شد و درست با آغاز سخنرانی یکی از صاحبان مقالات سالن را ترک کرد. روز دوم تعداد بسیار محدودی از مسئولان به صورت موقت حضور داشتند. فرماندار به یکی دو مقاله گوش داد و سالن را ترک کرد. روز دوم ارائه ی مقالات تا ساعت 14 طول کشید و برنامه ی اختتامیه به ساعت 5/15 موکول شد. ساعت به 5/16 رسید و پژوهشگران و صاحبان مقالات و اساتید یک ساعت در انتظار ماندند تا نماینده اهر و یکی دو مسئول ارشد این شهر از راه برسند. مجری برنامه طبق برنامه ی ارائه شده از سوی دبیرخانه از فرماندار اهر خواست برای جمع بندی همایش پشت تریبون حضور یابد. صفر اصغری که در مراسم افتتاحیه ناراحتی خود را از این که پیش از همه سخنرانی نکرده است، بروز داد و برنامه را زودتر ترک گفت، اینجا فرصت نیم ساعته ای یافت تا از ارسباران و داشته هایش سخن بگوید. هرچند پرسشی در ذهن حاضران حضور یافت و آن این که فرماندار اهر که مقالات را نخوانده و پای سخنرانی صاحبان مقالات ننشسته، چگونه می خواهد و می تواند محتوای همایش را جمع بندی کند؟ و فرماندار اهر به جای جمع بندی به ارائه ی سخنرانی در معرفی ارسباران و داشته هایش پرداخت. نماینده اهر نیز چهل دقیقه سخنرانی کرد و همایش را موفق ارزیابی نمود. در پایان نام 5 تن از ارائه دهندگان مقالات از زبان مجری درآمد که این ها از سوی داوران، برتر انتخاب شده اند و هدیه ای می گیرند. آن ها که ارائه ی مقالات را شاهد بودند، اما متعجب شدند از برتر شناخته شدن ارائه ی ضعیفی که مورد تذکر تعدادی از حاضران نیز قرار گرفته بود. با کمی تأمل مشخص شد که هیچ یک از ارائه دهندگان روز اول همایش برتر شناخته نشده اند و این بیش از هرچیز تغییر ترکیب داوران در روز دوم را به ذهن می آورد. این موضوع دقایقی برخی از صاحبان مقالات را در سالن دور هم جمع ساخت و اعتراضی شکل گرفت که به صورت مکتوب نیز عرضه شد. آن ها که مقاله شان به صورت پوستر ارائه شده بود، گلایه داشتند از این که مقاله ی ما به مدت محدود و آن هم در وقت پذیرایی بر دیواری نصب شد و زحمت ما هدر رفته است.

با این همه دبیرخانه که موفق به ارائه ی کتابی از مقالات در جریان همایش نشده بود، لوح فشرده ی مقالات را در مراسم افتتاحیه برای حاضران عرضه داشت. باید توجه داشت که همایش با محوریت معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد اما مدیریت آن به طور کامل در دست دانشگاه نبود. از طرفی برگزاری چنین همایشی نباید در دانشگاه آزاد متمرکز می شد. هرچند در ابتدا سعی بسیار می شد برای جلب همکاری ادارات و فرمانداری های ارسباران. تحقق مشارکت گسترده ی فرمانداری ها و مراکز دانشگاهی و ادارات شهرستان های چهارگانه از عهده ی دانشگاه خارج بود و رئیس آن به عنوان نماینده اهر و هریس و رئیس مجمع نمایندگان استان باید می توانست چنین مهمی را محقق سازد. از طرفی طرح کاستی ها و عوامل مؤثر در شکست های همایش هرگز به معنای انکار توفیقات و تلاش های دبیران همایش از جمله دبیرعلمی و اجرایی آن نیست. شاهدان همایش اذعان می دارند که آن بخش از کار که به دانشگاه آزاد مربوط می شد، در سطح بسیار خوبی برگزار شد. کمااین که این دانشگاه خود در توسعه ی ارسباران نقش ممتازی ایفا می کند و به تعبیر یکی از سخنرانان بعداز ظهر 26 مهر « نبض توسعه ی اهر در دانشگاه آزاد می زند.» همچنین نقد این همایش از منظر و ابعاد دیگر می تواند روشنگر مسائل بسیاری باشد که در صورت نیاز و امکان به آینده موکول می کنیم. 

تحقیقات خبرنگار گویا از این همایش نشان می دهد که می توان آن را حداقل در سه سطح مورد ارزیابی قرار داد. در سطح اجرایی و فنی که دست دانشگاه آزاد باز بود، بسیار عالی عمل شد. به گونه ای که برنامه های اجرایی آن با نظم و کیفیت مطلوبی برگزار شد. دانشگاه دو روز تعطیل شد تا بهترین خدمات را در اختیار همایش قرار دهد. در سطح علمی ایرادهای اساسی وارد بود. هم بر محتوای مقالات و سخنرانی ها و هم بر نحوه ی داوری آن ها. در سطح سیاسی این همایش نه تنها توفیق قابل قبولی نیافت، بلکه یافته ها های همایش نخست در این زمینه را نیز دچار تزلزل ساخت. به نظر رسید اراده های تحمیلی خارج از دانشگاه بر کیفیت همایش اثر گذاشته بود و از آن جا که مسئول دبیرخانه و دبیراجرایی همایش و نیز اعضای هیئت رئیسه از سوی نماینده تعیین شده بودند، ترکیب معناداری ظهور نیافته بود. دعوت تعریف شده و مناسبی از مسئولان و صاحبان فکر و نویسندگان و محققان اساتید نشده بود و حضور دانش‌ آموزان در سالن افتتاحیه را از همین منظر می توان دقیق شد. اگر دانشگاه تعطیل شده بود که به جای دانشجو تحصیل کردگان فراتر حضور یابند، صندلی های خالی در روز افتتاحیه و ارائه مقاله این را نشان نمی داد. مسئول همایش بی شک متوجه این امر بود که این همه هزینه و انرژی، خروجی خود را در روز ارائه ی مقاله نشان می دهند و هر صندلی خالی در سالن اجتماعات دانشگاه چه میزان ضرر متوجه همایش می ساخت.

از سویی دیگر اگر یک سال تلاش و هزینه برای این بود که تعداد 13 مقاله به صورت ضعیف و برای تعداد محدودی ارائه شود، آیا بهتر نبود این 13 مقاله و 29 مقاله ی پوستری به صورت کتاب و در شمارگان بالا منتشر شود. جالب این که کتاب تدوین شده از مقالات ارائه شده به خاطر هزینه توفیق انتشار نیافت. این 13 مقاله را چه کسانی گوش دادند و این، چه قدر در توسعه ی ارسباران اثرگذار خواهد بود. اگر آمدن استاندار و مدیران کل به اهر را توفیقی از ناحیه ی همایش فرض می کنیم، فرض ناصوابی است. چرا که استاندار حضور در همایش را در قالب بازدید از طرح های اهر و کلیبر مورد توجه قرار داده بود و آمدن دو ساعته ی باهنر ـ نائب رئیس مجلس شورای اسلامی ـ به اهر نیز رویداد عظیمی به حساب نمی آید. چرا که باهنر سال پیش بدون چنین همایشی و آن هم برای یکی دو روز در کلیبر حضور یافته بود. سال پیش معاون اول و معاون اجرایی رئیس جمهور تنها به بهانه ی برگزاری جشنواره اسبدوانی قره قیه در کلیبر حضور یافته بودند و یقین این که آن حضور از این حضور مفیدتر بوده است.    

کارهایی شد که اصل همایش که همان ارائه ی مقاله بود را در حاشیه قرار داد و سالن ارائه ی مقالات به کلاس درسی دانشگاهی تبدیل شد که در آن یکی آمد و یکی رفت. یکی گوش داد و یکی گوش نداد. یکی تماس تلفنی اش دایر بود و یکی چرت می زد. ارسباران هنوز از نخستین همایش توسعه ی ارسباران انرژی می گرفت هرچند یافته ها و تأکیدات آن هنوز اجرایی نشده اند. همایش دوم در سطح نازل تر و ضعیف تری برگزار شد و کاش برگزار نمی شد. چرا که دفاع بد بدتر از دفاع نکردن است.

در نگاهی دیگر حضور خبرنگاران در همایش کمرنگ بود و در خبرگزاری ها به چشم کم تر آمد و همایش توسعه ی ارسباران تا حد جشنواره گردو در عجب شیر و سیب در مراغه مهم جلوه ننمود که گزارش تصویری از آن در خبرگزاری هایی چون ایرنا و فارس عرضه گردد. این را می توان مقایسه کرد با بُعد رسانه ای نخستین همایش توسعه ارسباران که روزنامه مهدآزادی دو ویژه نامه پیش از برگزاری آن داشت.

از منظری فراتر « توسعه » غائب بزرگ دومین همایش توسعه ارسباران بود و اگرچه این همایش با رویکرد و محور اشتغال برگزار شد اما اشتغال را بیش تر در حوزه ی کشاورزی و معدن و دامداری محدود یافت. کمااین که توسعه رشدی همه جانبه است و اگر رویکرد اساسی چنین همایشی تلاش در پایان دادن به معضل بیکاری است،‌ باید به اشتغال زایی در تمام حوزه ها توجه شود. قرار نیست و ممکن نیز نیست که همه در معدن و یا در مزارع کشاورزی و باغات کار کنند. اشتغالزایی در همه ی بخش ها از حوزه ی فرهنگ و هنر گرفته تا ورزش را نیز باید شامل شود. چیزی که اما از دید دومین همایش توسعه ی ارسباران پنهان ماند. ضمن این که به عقیده ی بسیاری از کارشناسان توسعه ی فرهنگی مقدم بر توسعه در دیگر عرصه هاست. همچنین بسیار گفته اند صاحبنظران محلی که ارسباران بیش از همه از موانع اجتماعی آسیب دیده است. موشکافی چنین مسائلی جایش در همایشی این چنین بود که باز مورد غفلت واقع شد. مقالات ارائه شده در سطح محدود و موردی مطرح شدند تا جایی که یک مقاله از 13 مقاله ی ارائه شده به ضرورت ایجاد کشتارگاه در ارسباران اختصاص داشت و مقاله ای دیگر به ضرورت کارگذاشتن حسگری برای پیش بینی آتش سوزی جنگل های ارسباران. این همایش از ابتدا مسیر روشن تعریف شده ای در پیش نگرفت و به جای رویکرد راهبردی به گام های کاربری معطوف شد و آن را در ایجاد شغل در سطح محدود متمرکز کرد. سخنرانی مسئولان نیز به گزارش عملکرد و طرح مسائل عمرانیِ تکراری محدود شد و برخی خواستار آن چیزهایی شدند که پیش تر ده ها بار از طریق رسانه ها منعکس شده است.