لای لای بئشیگیم لای لای
لای لای بئشیگیم لای لای
لحظه ای چشم می بندم و در دالان ذهن به نوزادی خویش بر می گردم. لحظه ای است در بعداز ظهر تابستان گرم و کشدار که زمان را حوصله ی پیش رفتن نیست. مادرم دمی فارغ از سخت کوشی روزانه آرام گرفته و نگاه عمیق اش به کوزه ی ایستاده در طاقچه « زوم » است و اما ذهنش از دوردست ها فریاد می آورد. ذهنی که وارث دردی به درازای تاریخ است. دردی که از مادری به مادر دیگر و اینک به مادر من رسیده است. من در امن ترین جای زمین غنوده ام و دارم به خواب می روم. مادرم بایاتی می خواند و غصه ی تاریخ را آواز می کند. آی مادر! ای راوی دردهای تاریخ! بخوان و بخوان تا بخوابم. بخوان و دردت در جان من بریز تا دمی بیاسایی و آرام گیری! بخوان مادر! بخوان! جوهر غم هایت را در رگ هایم تزریق کن! چه حزین می خوانی! بخوان مادر! « لای لای » بخوان! شعرت را دیکمله کن! شعری که تنها در کلمه نمی گنجد و اشکت به یاری می شتابد در قاب گرفتن آن! و تنت نیز به تکاپو در می آید از آن!
لای لای دئیم یاتاسان قیزیل گوله باتاسان
قیزیل گولون ایچینده شیرین یوخو تاپاسان
لای لای بئشیگیم لای لای ائویم ائشیگیم لای لای
سن یات شیرین یوخودا چکیم کئشیگین لای لای
این دو بایاتی تنها « شعر » ی از ادبیات عامه ی ما نیست. صوت حزین و غم سنگین در مادری که این ها را می خواند، از شعر فراتر می رود. به عبارتی « کلام » و « صوت » شاهکاری ادبی و هنری خارق العاده ای خلق کرده اند که از صوت و سخن عادی زاویه ی بزرگی می گیرد. این صوت و سخن به یقین برگی عزیز از میراث فرهنگی ماست. برگی که اما مکتوب و محفوظ نیست و مادران تاریخی مان که بمیرند، این شاهکار نیز می میرد. ثبت و ضبطش باید تا برای نسل های آینده ی این خاک به یادگار بماند تا روزی از آن حیرت کنند. سمفونی « لای لای بئشیگیم لای لای » می تواند موسیقی را ارج نهد و این نیز می تواند گوشه ای از « مادر » را بنمایاند. و « بئشیک » اما خوابگاه مادرانه ای است که از « چوب » فراتر است و نموگاه مردان و زنان بزرگی به عظمت تاریخ بوده است. پس بی جا و ناروا نیست اگر بگویم « لای لای » مادران ما ارزش ثبت شدن دارد. ثبت در حافظه ی تاریخی. ثبت در فهرست میراث معنوی یک ملت.
ارسباران منطقه ای تاریخی است با وسعت بیش از 12 هزار کیلومتر مربع در شمال غرب کشور ایران که علی رغم نرخ بالای مهاجرت قریب نیم میلیون نفر در آن زندگی می کنند و با دو کشور همسایه است. ناحیه ای خاص با هویت تاریخی و تجانس فرهنگی و تعریف جغرافیایی و ساخت اجتماعی ویژه که از سال 1314 شمسی به این نام نیز نامیده شد و پیش تر قراجه داغ نام داشت. نامی که امروز نیز به شکل « قره داغ » برایش محفوظ است. همان « 18 محال » معروف که در تقسیمات کشوری ابتدا شامل شهرستان اهر می شد و امروز شامل شهرستان های اهر، ورزقان، کلیبر، خداآفرين و هریس و بخش هایی از شهرستان های جلفا، مشکین شهر، پارس آباد و گرمی می شود. این همه در هفته نامه ی « شهاب اهر » که نیم قرن پیش در اهر چاپ می شد، نمود داشت. ارسباران عمدتاً دارای توان های محیطی کشاورزی، دامداری، باغداری، معدن و گردشگری است. منطقه ای که خلاصه ی ایران زمین است و روزگاری هند کوچکش می گفتند. و شعار آذربایجان شرقی اگر این است که « آذربایجان سر ایران است.» به یقین می توان گفت « ارسباران، سر آذربایجان است.» از انجیر و انار و عسل و پنبه و سیب دارد تا مس و طلا. سومین منطقه ی جنگلی کشور را در خود دارد و تنوع گونه های گیاهی و جانوری آن بیش از قاره اروپاست. یکی از سه ایل پرجمعیت عشایر کشور در آن ییلاق و قشلاق می کنند و یکی از مناطق 20 گانه ی معدنی آن به حساب می آید. در تاریخ نقشی شایسته ایفا کرده و به ویژه در عصر قاجار اثرات ملی بر تاریخ داشته است. جای جایش پر از محوطه ها و گورستان های تاریخی و قلعه های بسیار است و کشف نشانه های 7هزار ساله ی تمدن شهرنشینی در آن، قدمت تمدن را تکانی داد. انسان های بزرگی از خاکش برخاسته اند و بر صدر نشسته اند. از شیخ شهاب الدین اهری گرفته تا ستارخان قره داغی. از علامه محمد تقی جعفری گرفته تا پرفسور محمود آخوندی و امروز در جای جای ایران و جهان حضوری شایسته و مؤثر دارند. در سویی، این منطقه همچنان مقام اول را در نرخ بی سوادی دارد، نرخ مهاجرتش نیز در صدر است و در نرخ بیکاری نیز ممتاز. تورق تاریخ نشان می دهد قراجه داغ از اوج پایین آمده و امروز فرزندانش را تکاپویی دیگر فراگرفته تا بر اوجش برسانند.