یوخا

دوم شهریور باز اهر «زیر سایه خورشید» بود. خادمان امام رضا(ع) دوباره به اهر آمده بودند. سال گذشته در حضورشان برنامه باشکوهی در جوار آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری برگزار شد. این برنامه در اهر به مدیریت آقای صولت همت جو انجام می شود. امسال در برنامه سالن تبلیغات اسلامی و بیمارستان حضور یافتم ( در برنامه بیمارستان کم لطفی از سوی همراهان مرکز استان در خصوص حضور عکاسان اهری صورت گرفته بود که باعث تأسف شد) و توفیق حضور در برنامه پارک شیخ شهاب دست نداد. سال گذشته اما بودم در پارک شیخ شهاب و آن شکوه را با عمق جان دریافتم. امسال مجلدی با عنوان گزارش برنامه سال قبل در اهر منتشر شد که یادداشت کوتاهی به قلم بنده نیز در آن آمده است:

مشهد نبود اما هوای مشهدی داشت. در پیشگاه بقعه عارف بزرگ شیخ شهاب الدین اهری و با حضور گسترده و باشکوه شهروندان؛ « مشهد»ی از عشق و ارادت این خطه از ایران به امام رضا(ع) خلق شده بود. دل ها و چشم ها همه مشهدی بودند. خادمان امام رضا(ع) حلقه وصل اهر با مشهد بودند و آن لحظه اهر در جوار مشهد بود. آن گاه اهر؛ مشهد بود، اهر مشهدی بود. ابتدا شعر بود و دعا و سخن اما بعد فضا در حال « حال» شد و حالتی عجیب حادث گشت. حالِ عرفانی:

این شعر مصداق حال بود که؛

گر در یمنی و با منی پیش منی

گر پیش منی و بی منی در یمنی

در سال های نخست انتشار گویا ستونی با عنوان « روزهای به یادماندنی ارسباران» فعال بود که به قلم آقای حسین دوستی تحریر می یافت. مجموعه مطالب این ستون در سال 1387 و به همین عنوان در قالب کتابی توسط انتشارات یاران چاپ و منتشر شد.

افتخار یافتم که مقدمه ای به قلم بنده با عنوان « تاریخ نگاری محلی؛ پیوند سازی ملی» در این کتاب آمد.

چند قسمت از این مقدمه را بی مناسبت ندیدم اینجا منتشر کنم. کلمه ی « محلی» در اینجا مقابل کلمه ی« ملی» و سطح خُرد آن نیست بلکه از منظر جغرافیایی و به ویژه در قالب « ناحیه» مورد توجه است.

...تاریخ یک کشور با تمام دوره ها و حوزه هایش از رویدادهای ریز و درشتی تکمیل شده است که مردم و اقوام متعددی در آن نقش داشته اند. مطالعه تاریخ به صورت « ترکیبی» و یک « کل» و «سیستم»، بدون توجه به اجزای سازنده و مؤثر، افق روشنی برنخواهد ساخت. در این راستا می توان کنار « تاریخ ملی»، « تاریخ محلی» نیز داشت که البته در عرض هم نیستند. به عبارتی رویدادهای ریزِ محلی، اغلب رخدادهای بزرگ ملی را زمینه بوده اند و البته اتفاقات بزرگ ملی، حوادث کوچک محلی را موجب شده اند. به همین دلیل تاریخ نگاری محلی زوایای تاریخ ملی را مستند و معتبر می سازد و حتی موجب تکمیل و چه بسا تصحیح آن می شود و بر غنای آن می افزاید. انقلاب مشروطه، یک رویداد کشوری بود و انقلاب اسلامی نیز. جوان امروز که آنها را درک نکرده و اطلاعات کلی یافته است، چه بسا تصور کند که جامعه ی او به عنوان یک اقلیت و یک گوشه و تکه ای از کشور، نقشی در آنها نداشته و بدین ترتیب تعلقی نیز پیدا نمی کند و خود را از تاریخ ملی جدا می یابد. اما همین که ردپای پدران و اجداد خویش را در آنها ببیند و نقش آفرینی خطه ی مادری اش را دریابد، به تاریخ ملی دلبسته می شود و هویت ملی را درمی یابد....

وقتی جوان قره داغی ردپای اجداد خویش را در انقلاب مشروطه می بیند، وقتی نقش آفرینی « ستارخان» سردار ملی ایران ـ خاکزاد ارسباران ـ را در رویداد ملی می بیند، احساس غرور می کند. احساسی که الفبای هویت ملی است. ضرورتی که در جوانان امروز کم رنگ است. کار « دوستی» پیوند دادن و به عبارتی رونماییِ پیوندِ گرد گرفته ی مردم خویش با تاریخ میهن است.......

نگاه تمرکزگرا در کشور که امروز به مراکز استانها و نواحی نیز سرایت کرده و متأسفانه وارد همه ی حوزه ها حتی ادبیات و هنر و در کل فرهنگ نیز شده است. رویکرد ناصوابی است که اجزای میهن را از تاریخ محروم می سازد. زیرا قوم و مردمی که احساس کند در تاریخ کشور نقشی نداشته، نسبت به آن تعلق خاطری نیز نخواهد داشت. برخلاف نظر کسانی که معتقدند؛ محلی سازی وقایع و قهرمان ها و شخصیت های برجسته، تضعیف ملیّت و وحدت ملی را موجب می شود، این رویکرد احساس سهیم بودن همه را در هویت ملی و تاریخ ملّت تقویت می کند...

-------------------------------------------

چون ذیل نظر جناب آقای حامد امکان درج این پاسخ نبود، در ذیل پست آمد( ساعت15:10 روز یکشنبه 15 شهریور)

سلام و درود و عرض ادب خدمت سرور گرامی جناب آقای حامد
امیدوارم در فرصت مناسب پاسخ کاملی بدهم. همین قدر بگویم که کسی در مورد آخوندزاده بحث نکرده و یا در تأیید او چیزی نگفته است. میرزا جعفر قراجه داغی اثر نمایشی او را به فارسی ترجمه کرده است و خود البته نقشی که شخصا در تولید متون نمایشی داشته به عنوان آغازگر هنر تئاتر ایران شناخته شده است. باید دید خود میرزا محمد جعفر چه مشکلی دارد؟
سوال کرده اید:چرا می خواهید ارسباران را تافته جدا بافته از انقلاب اسلامی بدانید؟
از قضا این پرسش بنده و امثال بنده است. چرا باید ارسباران تافته جدا بافته از انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی باشد؟ وقتی در تبریز نکوداشت عاشیق و در ارومیه تندیس عاشیق عملی می شود چرا در ارسباران با این کارها مخالفت شود؟ آیا تبریز و ارومیه تحت حکومت جمهوری اسلامی نیستند؟
در تمام ادوار تاریخی شخصیت خوب و بد وجود داشته است؟ در دوره قاجار چهره های خوب و بدی در همین منطقه قره داغ وجود داشته است. ستارخان یکی از چهره های ممتاز آن دوره است.
به نظر من تلقی و برداشت خاص و متمایز از جمهوری اسلامی و تلاش برای پیاده کردن این رویکرد خاص که همسو و هماهنگ با کل کشور و نظام جمهوری اسلامی نباشد، محل اشکال است.
از قضا ما می خواهیم ارسباران تافته جدا بافته از کشور و نظام جمهوری اسلامی نباشد. تلاش ما این است که نه به تعبیر شما فسیل که عتیقه ها و گنجینه های انسانی مان را معرفی کنیم. می خواهیم نسل حاضر به مشارکت اجدادشان در حرکت تاریخی کشور آگاهی یابند و آنها نیز چنان شوند.

قطعا هدف مشترک ما؛ اجرای قوانین نظام جمهوری اسلامی و عمران و آبادانی و پیشرفت ایران عزیزمان می باشد.
برای حضرتعالی آرزوی موفقیت دارم.

سوم شهريور يادآور بمباران اهر توسط هواپیماهای شوروی در جریان جنگ جهاني دوم است.شرح مختصر اين واقعه در كتاب « تاريخ ارسباران » اثر حسين بايبوردي آمده است. اين كتاب در سال 1341 منتشر شده است.

« واقعه سوم شهريور 1320 شمسي براي اهر روز شوم و غيرقابل نسيان است. در صبح اين روز همينكه قواي زميني و هوائي شوروي تعرضات خود را شروع كردند مردم بمحض ديدن هواپيماهاي بيگانه كه چند بمب كوچك هم بخانه ها ريخته و تلفاتي داده بودند بباغات جنوبي شهر پناه برده اتفاقاً خلبانان شوروي همان باغ را هم هدف قرار داده و قريب نود نفر از اهالي كه بيشتر از محله باغبانلو بودند در آنجا كشته شده و قيامتي برپا شد كه؛ مسلمان نشنود كافر نبيند. هنوز نعش كشته ها از زير آوار خانه ها كه در اثر بمباران فروريخته بيرون آورده نشده بودند كه مردم بسراغ كشته هاي باغ رفته و از اينطرف بعضي خانه ها چپاول شد. خلاصه در تاريخ دو جنگ اخير فاجعه سوم شهريور شوم ترين حوادث محلي و ضايعه ملي ارسباران است كه در اين صد سال اخير رخ داده كه بتحرير و تقرير نيايد.بعد از طياره ها نيز سوار نظام شوروي از راه خداآفرين رسيده و تا خاتمه جنگ هميشه يكعده در اهر مستقر بودند».

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کردستان میهمان اهر و جشنواره تئاتر این شهر بود اما خبردار شدیم توافق همکاری تئاتر « تبریزیم» و تئاتر مریوان را. عجیب هم نیست، که تئاتر تبریزیم پس از سه سال برگزاری در اردیبهشت ماه، امسال به مردادماه عزیمت کرد. مرادخانی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی میهمان جشنواره تئاتر اهر بود اما دو ساعت در اهر حضور داشت و دو روز در تبریز. برنامه هایی را با حضور او در تبریز برگزار کردند؛ تجلیل از استاد میرعباس آل یاسین و عاشیق حسن اسکندری. البته تجلیل از عاشیق رسول قربانی هم در تبریز برگزار شد. جالب این که این سه شخصیت همه قره داغی هستند. آخر مرداد هرچه شد نام قره داغ در میان بود چه در اهر و چه در تبریز.  

از مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی به خاطر بازسازی به موقع مجتمع فرهنگی و هنری اهر و پیش از آن افتتاح دبیرخانه دائمی جشنواره سراسری تئاتر ارسباران در اهر و تأکید بر نام « میرزا جعفر قراجه داغی» در نهمین جشنواره تئاتر ارسباران سپاسگزار باید بود. گلایه هایی هم هست که بماند فرصت دیگر.